Je leest er bijna dagelijks over in de verschillende media. Nederland en Europa zetten in op een klimaatneutrale, circulaire samenleving in 2050. Een belangrijk onderdeel hiervan is het zoveel mogelijk hergebruiken van reststromen uit de landbouw, industrie en van consumenten. Voor de meeste reststromen geldt namelijk dat ze geheel of gedeeltelijk kunnen worden ingezet als waardevolle grondstof.
Reststromen zijn dus veelbelovend, maar wat verstaan we daar eigenlijk onder? De succesverhalen die je in de media leest gaan vaak over het recyclen van grotere, veelal meer homogene reststromen zoals matrassen of bedrijfskleding, of bij concepten waarbij consumenten een product niet meer kopen maar leasen. Na gebruik gaat het product weer terug naar de producent voor volledige recycling. Dit kan bijvoorbeeld bij autobanden van Michelin of tapijten van Desso.
Ingezameld plastic, maaisel en rioolwater
Het wordt complexer als het gaat om reststromen die kunnen variëren in samenstelling of verontreinigingen bevatten. Denk hierbij aan ingezameld plastic, maaisel van wegbermen, maar ook rioolwater of industriële reststromen. Voor het realiseren van een circulaire samenleving is het nodig om juist ook deze reststromen optimaal te benutten. Verschillende onderzoeksprojecten en initiatieven hebben bewezen dat dit kan. Zo kunnen we kerstballen maken waarin dennennaalden verwerkt zijn, bioplastic produceren uit rioolwater en isolatiematten maken van grasmaaisel.
Obstakels of niet?
Toch lukt het veel initiatieven niet om verder te komen dan de conceptfase of kleinschalige productie. Dit heeft een aantal oorzaken. Allereerst is de prijs van producten of grondstoffen uit complexere reststromen vaak hoger dan die van conventionele vergelijkbare producten of grondstoffen. Dit komt omdat de productieprocessen nog niet zijn geoptimaliseerd maar ook omdat bij het berekenen van de kostprijs van producten niet alle kosten worden meegenomen zoals de uitputting van primaire grondstoffen of negatieve milieueffecten. De zogenaamde externaliteiten.
Wat ook een rol speelt zijn de kwaliteitseisen die door producenten en consumenten aan (grondstoffen voor) producten worden gesteld. Deze zijn veelal zijn gebaseerd op conventionele producten en grondstoffen. Dat is misschien wel logisch want het biedt zekerheid, maar het is niet eerlijk want grondstoffen en producten uit reststromen hebben een andere herkomst. De eigenschappen zijn hierdoor vaak anders, maar dat betekent zeker niet dat ze niet geschikt zijn om toe te passen
Wetgeving
In het verlengde hiervan ligt de huidige wetgeving. Het is nog steeds zo dat in de Nederlandse en Europese wetgeving reststromen al snel als afvalstoffen worden bestempeld totdat het tegendeel wordt bewezen. Juist het bewijzen van dat tegendeel is complex en vaak een langdurig proces. Daar komt nog bij dat voor vergelijkbare producten die alleen een andere afnemer of productielocatie hebben de procedure steeds opnieuw moet worden doorlopen. Hierdoor zijn er tot nu toe maar voor een beperkt aantal (producten uit) reststromen algemene criteria opgesteld voor een einde-afvalstatus.
“Willen we in 2050 als Nederland volledig circulair zijn, dan zal er iets moeten veranderen, anders gaan we deze doelstelling niet realiseren. Ik wil overheden en bedrijven daarom oproepen om in de komende tijd een beetje meer durf te tonen.” vertelt Jappe de Best, schrijver van dit stuk.
Oproep overheden
Overheden roep ik op om hergebruik van reststromen makkelijker te maken. Denk mee met initiatieven op dit gebied, maak afspraken met initiatiefnemers over proceduretijden en vereenvoudig procedures voor vergelijkbare producten. Dat dit mogelijk is blijkt wel uit een recent initiatief van de provincie Zuid-Holland om hergebruiken van groenafval makkelijker maken.
Daarnaast kunnen overheden het goede voorbeeld geven door toepassing van grondstoffen en producten uit reststromen voor te schrijven of te belonen. In een ideale wereld dragen we natuurlijk allemaal graag bij aan het realiseren van een circulaire samenleving. Maar in de praktijk werkt dit helaas niet zo. Om de klimaatdoelstellingen te bereiken moeten we na Corona ook allemaal minder gaan vliegen. Maar wie gaat dit ook echt doen? Soms hebben we hier een klein beetje hulp bij nodig.
Oproep industrie
De industrie zou ik willen oproepen om samen met bedrijven die reststromen upcyclen te kijken naar de ruimte die er is voor flexibelere normen en eisen voor grondstoffen en producten. Maar ook om te kijken naar de kansen om het lineaire proces van grondstof (via fabricage en gebruik) naar afval los te laten en op zoek te gaan naar meervoudige waarde creatie en circulariteit. Hierbij passen mijns inziens ook alternatieve verdienmodellen waarin menselijk, maatschappelijk en zakelijk welbevinden meer in balans zijn.
Om dit alles te kunnen realiseren moeten we het verleden los kunnen laten, met een frisse nieuwe blik leren kijken en vooral ook elkaar iets gunnen. Als we allemaal een beetje durf tonen, dan ben ik ervan overtuigd dat we met Nederland andere landen kunnen inspireren bij het realiseren van een klimaatneutrale circulaire samenleving. Misschien wel eerder dan 2050 ….
